Παχυσαρκία: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την υγεία σας

Η παχυσαρκία έχει γίνει μία από τις πιο σημαντικές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία στην σύγχρονη εποχή, επηρεάζοντας ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως μία σύνθετη κατάσταση με σοβαρές συνέπειες για την υγεία, η παχυσαρκία απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση για την κατανόηση, την πρόληψη και τη θεραπεία της. Εξετάζουμε τι είναι η παχυσαρκία, τους παράγοντες που τη συντελούν, τα τελευταία στατιστικά στοιχεία και αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης και θεραπείας της.

Τι Είναι η Παχυσαρκία;

Η παχυσαρκία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ορίζεται ως η υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα που αποτελεί κίνδυνο για την υγεία. 

Ο πιο κοινός δείκτης για την εκτίμηση της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), ο οποίος υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους (σε μέτρα). Ένας ΔΜΣ ίσος ή μεγαλύτερος από 30 θεωρείται δείκτης παχυσαρκίας. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, αν και ο ΔΜΣ είναι ένα χρήσιμο εργαλείο αξιολόγησης, δεν μετράει άμεσα το ποσοστό του σωματικού λίπους, επομένως θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως η περίμετρος της μέσης, η αναλογία περιμέτρου μέσης-ισχίων, η αναλογία περιμέτρου μέσης-ύψους και η συνολική υγεία. 

Η παχυσαρκία οδηγεί σε χρόνια φλεγμονή και μπορεί να οδηγήσει σε πλήθος προβλημάτων υγείας, όπως καρδιοπάθειες, διαβήτη, εγκεφαλικά επεισόδια, κάποιες μορφές καρκίνου και διαταραχές ύπνου. Συνδέεται με σημαντική μείωση της ποιότητας ζωής και αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

Στα παχύσαρκα άτομα, τα κύτταρα του λιπώδους ιστού παράγουν ορισμένες πρωτεΐνες (αδιποκίνες) οι οποίες προάγουν τη φλεγμονή, ενώ άτομα φυσιολογικού ΔΜΣ, παράγουν αντιφλεγμονώδεις αδιποκίνες.

Παράγοντες Κινδύνου για την Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων παραγόντων. Κάποιοι από τους κύριους παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:

1. Ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες: Η κατανάλωση περισσότερων θερμίδων ημερησίως, επεξεργασμένων τροφών, κορεσμένα λιπαρά και ζάχαρη συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση του βάρους. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων, τα συχνά σνακ και η προτίμηση σε ενεργειακά πυκνές τροφές οδηγούν σε υπερβολική πρόσληψη θερμίδων.

2. Σωματική Αδράνεια: Ένας καθιστικός τρόπος ζωής, με ελάχιστη σωματική δραστηριότητα και μεγάλες περιόδους καθιστικής στάσης, είναι σημαντικός παράγοντας για την αύξηση του βάρους. Η έλλειψη άσκησης μειώνει την ικανότητα του σώματος να “καίει” θερμίδες αποτελεσματικά, οδηγώντας σε συσσώρευση λίπους.

3. Μη επαρκής και ποιοτικός ύπνος: Έρευνες έχουν δείξει ότι η κακή ποσότητα αλλά και ποιότητα ύπνου σχετίζεται με υψηλό ΔΜΣ. Παράλληλα, ο ύπνος ρυθμίζει τις ορμόνες που ελέγχουν την πείνα και τον κορεσμό. Επομένως είναι σημαντικό να κοιμόμαστε τουλάχιστον 8-9 ώρες, ενώ καλό είναι να αποφεύγουμε οθόνες πριν τον ύπνο.

4. Γενετικοί Παράγοντες: Ορισμένοι άνθρωποι έχουν προδιάθεση για υπερβαρότητα ή παχυσαρκία. Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί 15 γονίδια που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

5. Ψυχολογικοί Παράγοντες: Καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος, μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή ορμονών όπως η κορτιζόλη και να συμβάλλουν στην υπερβολική κατανάλωση τροφής. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν το φαγητό ως έναν τρόπο να διαχειριστούν αρνητικά συναισθήματα, γεγονός που οδηγεί σε αύξηση του βάρους.

6. Παθολογικές καταστάσεις: Ορισμένες καταστάσεις όπως το μεταβολικό σύνδρομο και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους. Αυτές οι παθήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται ακολουθώντας τις οδηγίες του εκάστοτε ιατρού, ώστε η διαχείριση του βάρους να είναι πιο αποτελεσματική.

7. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Ζώντας σε περιβάλλοντα που προάγουν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, όπως η εύκολη πρόσβαση σε fast food ή η περιορισμένη δυνατότητα για φυσική δραστηριότητα (π.χ. έλλειψη πάρκων ή ασφαλών χώρων για άσκηση), μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο παχυσαρκίας.

8. Κοινωνικοοικονομική Κατάσταση: Άτομα με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο συχνά αντιμετωπίζουν εμπόδια στη διατροφή και την τακτική άσκηση. Η πρόσβαση σε υγιεινές τροφές και σε υποδομές για άσκηση μπορεί να είναι περιορισμένη.

9. Φάρμακα: Ορισμένα φάρμακα, όπως τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιψυχωσικά, τα γλυκοκορτικοειδή, μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του βάρους διαταράσσοντας τα σήματα πείνας στον εγκέφαλο.

   
   

Τελευταία Στατιστικά για την Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία έχει φτάσει σε επιδημικές διαστάσεις παγκοσμίως. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Παχυσαρκίας:

• Ο αριθμός των ατόμων παγκοσμίως που θα ζουν με παχυσαρκία αναμένεται να φτάσει τους 1,9 δισεκατομμύρια, μέχρι το 2035

• Ο εκτιμώμενος παγκόσμιος οικονομικός αντίκτυπος της παχυσαρκίας το 2035 είναι 4,32 τρισεκατομμύρια δολάρια.

• Η παιδική παχυσαρκία αναμένεται να αυξηθεί κατα 100% από το 2020 έως και το 2035.

• Εκτιμάται ότι 1 στους 4 ανθρώπους, θα ζει με παχυσαρκία μέχρι το 2035.

• Απο το 2010 έως το 2035, ο αριθμός υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων πρόκειται να διπλασιαστεί.

  
  

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Eurostat, το 2019, το 41% των ενηλίκων ήταν υπέρβαροι, ενώ το 16,7% ήταν παχύσαρκοι. Όσον αφορά στα παιδιά, το 2021-2022, το 35% των αγοριών ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ενώ για τα κορίτσια το ποσοστό αυτό ήταν 20%.

Τρόποι Αντιμετώπισης και Διαχείρισης της Παχυσαρκίας

Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί έναν συνδυασμό αλλαγών στον τρόπο ζωής, ιατρικών παρεμβάσεων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, χειρουργικής θεραπείας. Η αποτελεσματική διαχείριση περιλαμβάνει:

1. Διατροφικές Αλλαγές και Απώλεια Σωματικού βάρους: Η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής είναι απαραίτητη για την απώλεια βάρους και τη διατήρησή του. Η έμφαση πρέπει να δίνεται σε φυσικά τρόφιμα, όπως φρούτα, λαχανικά, άπαχες πρωτεΐνες και δημητριακά ολικής άλεσης, ενώ πρέπει να αποφεύγονται τα επεξεργασμένα τρόφιμα και τα προϊόντα με ζάχαρη. 

Μείωση του σωματικού βάρους κατά 5-15%: 

• Βελτιώνει τον γλυκαιμικό έλεγχο και μειώνει την ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή σε άτομα με διαβήτη τύπου 2.

• Βελτιώνει την αρτηριακή πίεση και μειώνει την ανάγκη για αντιυπερτασική αγωγή.

• Βελτιώνει το λιπιδαιμικό προφίλ, μειώνοντας τα τριγλυκερίδια και αυξάνοντας τα επίπεδα της HDL χοληστερόλης. 

• Ανακουφίζει τα συμπτώματα της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου και μειώνει τη συχνότητα των υποξικών επεισοδίων κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Μείωση του βάρους κατά 10% ή περισσότερο συσχετίζεται με την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, την ανακούφιση των συμπτωμάτων της οστεοαρθρίτιδας και τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, μαζί με θετικές επιδράσεις στην λιπώδη νόσος του ήπατος.

2. Σωματική Δραστηριότητα: Η τακτική άσκηση έχει πολυάριθμα οφέλη στην απώλεια βάρους και τη βελτίωση τόσο της σωματικής υγείας,όσο και της ψυχικής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά τουλάχιστον 150-180 λεπτά μέτριας έντασης αερόβιας άσκησης την εβδομάδα για τους ενήλικες, καθώς και ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών δύο ή περισσότερες φορές την εβδομάδα.

Αν δεν έχετε χρόνο για γυμναστική, μπορείτε να ξεκινήσετε με μικρά χρονικά διαστήματα (π.χ. 10 λεπτά) κατα τη διάρκεια της ημέρας. Προτιμήστε τις σκάλες αντί για το ασανσέρ, κάντε μια βόλτα τον σκύλο σας, παρκάρετε λίγο πιο μακριά το αμάξι σας από ότι συνήθως.

3. Συμβουλευτική Υποστήριξη: Η ψυχολογική υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT), μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αντιμετωπίσουν τη συναισθηματική υπερφαγία, να αναπτύξουν μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό και να βελτιώσουν τη κινητοποίηση για μακροχρόνια διαχείριση του βάρους.

   
   

4. Φαρμακευτική Θεραπεία: Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συνταγογραφηθούν φάρμακα για την ενίσχυση της απώλειας βάρους. Αυτά τα φάρμακα, όπως είναι η  ορλιστάτη, η σεμαγλουτίδη και γενικά GLP-1 ανάλογα και αγωνιστές υποδοχέων, μπορεί να λειτουργούν καταστέλλοντας την όρεξη ή εμποδίζοντας την απορρόφηση λίπους. Ωστόσο, τα φάρμακα συνήθως συνιστώνται ως μέρος ενός ολοκληρωμένου θεραπευτικού σχεδίου και όχι ως μοναδική λύση. 

   
   

5. Χειρουργική Παρέμβαση: Για άτομα με σοβαρή παχυσαρκία (ΔΜΣ ≥ 40 ή ≥ 35 με σχετιζόμενα προβλήματα υγείας), η βαριατρική χειρουργική (π.χ. γαστρική παράκαμψη, γαστρεκτομή) μπορεί να εξεταστεί. Αυτές οι επεμβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική απώλεια βάρους και να βελτιώσουν ή να λύσουν τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Συμπέρασμα

Η παχυσαρκία είναι μια σοβαρή παγκόσμια υγειονομική πρόκληση με ευρείες συνέπειες για τα άτομα και την κοινωνία. Αποτελεί συνδυασμό γενετικών, περιβαλλοντικών, συμπεριφορικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων. Παρά τις σοβαρές συνέπειες για την υγεία, η παχυσαρκία μπορεί να αντιμετωπιστεί και να διαχειριστεί με συνδυασμό διατροφικών αλλαγών, φυσικής δραστηριότητας, ψυχολογικής υποστήριξης και, όταν είναι απαραίτητο, ιατρικών παρεμβάσεων. Η πρώιμη παρέμβαση και η πολυδιάστατη προσέγγιση είναι το κλειδί για την αντιστροφή της επιδημίας της παχυσαρκίας και τη βελτίωση των αποτελεσμάτων υγείας του πληθυσμού.

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να σημειωθεί η προκατάληψη κατά των ατόμων με παχυσαρκία, γνωστή και ως στίγμα του βάρους. Είναι συνηθισμένη τόσο στους επαγγελματίες υγείας, όσο και στο ευρύ κοινό και βασίζεται σε εσφαλμένες πεποιθήσεις ότι τα άτομα αυτά δεν προσπαθούν αρκετά. 

Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι η παχυσαρκία είναι ένα πολυδιάστατο νόσημα, με πολλούς και πολύπλοκους μηχανισμούς που το απαρτίζουν. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, είναι πολλοί οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το σωματικό βάρος. Επομένως είναι αναγκαίο ως κοινωνία να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας, αποφεύγοντας προσβολές και στερεότυπα, αναγνωρίζοντας την προσπάθεια και λαμβάνοντας υπόψη την ψυχολογική κατάσταση του κάθε ατόμου.

Βιβλιογραφία

• Khanna D, Welch BS, Rehman A. Pathophysiology of Obesity. [Updated 2022 Oct 20]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan.

• Janić, M., Janež, A., El-Tanani, M., & Rizzo, M. (2025). Obesity: Recent Advances and Future Perspectives. Biomedicines, 13(2), 368. 

• American Diabetes Association Professional Practice Committee; 8. Obesity and Weight Management for the Prevention and Treatment of Type 2 Diabetes: Standards of Care in Diabetes–2025. Diabetes Care 1 January 2025; 48 (Supplement_1): S167–S180.

• Wadden, T. A., Tronieri, J. S., & Butryn, M. L. (2020). Lifestyle modification approaches for the treatment of obesity in adults. The American psychologist, 75(2), 235–251. U.S. Department of Health and Human Services. (n.d.). Causes and risk factors. National Heart Lung and Blood Institute.

• World Obesity Day. https://www.worldobesityday.org/ Obesity prevalence, Greece. World Obesity Federation Global Obesity Observatory. (n.d.). https://data.worldobesity.org/country/greece-80/#data_prevalence 

• Tomiyama, A., Carr, D., Granberg, E. et al. How and why weight stigma drives the obesity ‘epidemic’ and harms health. BMC Med 16, 123 (2018).